Auteur Sam Harris heeft meer dan tien jaar gewacht met het boek Het huidige moment, dat een soort gids moet dienen voor ‘spiritualiteit zonder religie’. Harris moest namelijk eerst afrekenen met religies in zijn boeken Letter to a Christian Nation en The End of Faith. Deze afkeer van religie maakt hem een interessante wegwijzer in meditatie, een belangrijk thema is in zijn nieuwe boek. 

Dit bleek bijvoorbeeld toen ik voor het eerst met Harris kennismaakte, tijdens een atheïstenconferentie in Melbourne. Zoals ik eerder schreef, was het een nogal religieus aandoend feestje, waarbij de sprekers elkaar vooral probeerden af te troeven in het beargumenteren hoe ontzettend dom gelovigen wel niet waren. Zo niet Harris. Hij vertelde: ‘Ik kan wel weer gelovigen gaan bashen, maar dat wordt een beetje saai.’

In plaats daarvan ging Harris de 3000 atheïsten voor in een mindfulness meditatie. Goed, dat verdient wat uitleg, want hoe kreeg hij het in vredesnaam voor elkaar om een opgehitste meute jagers ‘die de stad van god’ gingen ‘vernietigen’ (waartoe een podiumgenoot het publiek opriep), voor te gaan in een meditatie? De softe, haast zweverige mindfulness techniek lijkt op het eerste gezicht toch geen logische oefening voor een groep rationele religiebashers. Over de Dalai Lama, voor veel mensen het gezicht van meditatie, schreef bioloog PZ Meyers bijvoorbeeld dat het ‘een volgende seks-hatende celibataire priester met grootheidswaanzin’ was.

Kokhalzen

Toch zaten Meyers en de andere atheïsten, onder wie Richard Dawkins, Daniel Dennett en Ayaan Hirsi Ali, even later in een meditatie die werd voorgegaan door Harris. De kunstenaar van het argumenteren deed dit als volgt. Hij begon met: ‘De grens tussen tijdloze wijsheid en banaliteit is moeilijk te vinden. En ik maak me een beetje zorgen dat sommigen van jullie zullen kokhalzen over wat misschien op New Age gebabbel lijkt. Ik heb een paar dingen te zeggen die je waarschijnlijk eerder hebt gehoord maar die je hebt weggewuifd omdat het samen met religie en bovennatuurlijke verschijnselen kwam. Het is geen nieuwe informatie, maar het vergt wel een verandering in attitude.’

Daarop framede hij het atheïsme tot de stroming bij uitstek waar het hier en nu van belang is. Want waar religies de dood vaak ontkennen met de hemel en het eeuwig leven, realiseren atheïsten als geen ander dat het enige wat ze hebben deze korte tijd op aarde is. ‘Het verleden is een geheugenspoor. En wat er in de toekomst gaat gebeuren is een gedachte. Maar wat we echt hebben is dit moment. En dit.’

Toch vergeten ook atheïsten deze ‘waarheid’, stelde Harris. ‘We vluchten ervan weg of overzien het. De verschrikking is dat we erin slagen. We maken nooit verbinding met het huidige moment en worden er nooit gelukkig, omdat we altijd hopen dat we in de toekomst gelukkig zullen worden. Maar de toekomst komt nooit.’

‘We zijn altijd een probleem aan het oplossen, maar het is mogelijk om je probleem te laten vallen. Ook al is het maar een moment.’ Waarna hij nog maar een stap verwijderd was van: ‘Het is mogelijk om het huidige moment zo aandachtig te observeren, dat je er niets mee doet. Er zijn hier technieken voor. Ik wil een experimentje met jullie doen. Sluit alsjeblieft je ogen.’

En zo begeleidde hij ‘de fel gecoördineerde jachtgroep’ in een meditatie, zonder dat het woord mindfulness viel. In zijn boek Het huidige moment (‘Spiritualiteit zonder Religie’) dat binnenkort bij Uitgeverij Nieuwezijds uitkomt, ongetwijfeld meer van dit soort lenige redeneringen.

Dit artikel verscheen eerder op Managementboek.nl