Kun je een mens zover krijgen dat hij of zij iemand vermoordt? Dat is de premisse van de onlangs toegevoegde documentaire op Netflix, The Push.

Spoiler alert: drie van de vier mensen (in de uitzending) duwen uiteindelijk een man van een gebouw, die op een richeltje een sigaret zit te roken. Het is op zijn minst verontrustend dat de kandidaten de man van het dak duwen (‘Ik had het bijna niet gedaan,’ aldus een van hen). Maar nieuw zijn de bevindingen van The Push niet. Uit de beruchte Milgram en Stanford Prison experimenten was al gebleken dat mensen tot gruweldaden aangezet konden worden, mits ze op de juiste manier onder druk worden gezet.

Vooral dat laatste was in die experimenten cruciaal. Uit het Stanford Prison experiment bleek – pas decennia later – dat proefpersonen niet uit zichzelf handelden, maar het plan en de instructies van de wetenschapper volgden. Hij had sadistische spelletjes en psychologische trucs verzonnen om de gevangenen te breken en moedigde de ‘bewakers’ aan die uit te voeren. Ook in de besprekingen van het Milgram experiment sneeuwde de hand en enorme voorbereiding van de wetenschapper onder; het ging vooral over de schokkende bevinding dat maar liefst 65 procent van de mensen een onschuldige elektrocuteerde als ze deze opdracht kregen van een autoritair persoon. Maar de wetenschapper voerde maar liefst 22 experimenten uit, totdat hij zijn experimentopzet zo had afgesteld dat mensen vaak gehoorzaamden (over alle 23 experimenten genomen ging de meerderheid – 57 procent – niet tot het uiterste).

Nauwkeurige selectie

Dat het moeite kost om mensen aan te zetten tot een moord realiseerden ook de programmamakers van The Push zich. De kandidaten waren daarom nauwkeurig geselecteerd op volgzaamheid, vervolgens werden ze urenlang bewerkt met verschillende psychologische trucs (zoals beginnen met het vragen van een kleine gunst en vervolgens steeds grotere dingen van iemand vragen en een autoritair figuur die iemand opdraagt wat hij of zij moet doen in een onzekere situatie).

Daarbij hadden de programmamakers aan een uitgekiend scenario gewerkt dat tot de moord leidde (aan het lijk was twee maanden gewerkt om het zo realistisch mogelijk te maken). Vooral in de finale werd alles uit de kast getrokken om de kandidaat de laatste zet te laten geven, van Britse celebrities die in een video op de achtergrond dingen zeiden als ‘whatever it takes’ en ‘push’ tot vier acteurs die op de kandidaat inpraatten dat de man een zet geven de beste oplossing was.

Terugduwen

Net als in de eerste besprekingen van de experimenten werd in de analyse in The Push de nadruk gelegd op de beïnvloedbaarheid van de individuele mens. Die liet zich door anderen tot gruweldaden aanzetten. Alleen ging presentator Derren Brown nog een stap verder. De oplossing van het beïnvloedingsprobleem lag volgens de illusionist namelijk bij het individu. De kandidaat had meer voor zichzelf op moeten komen en had meer karakter moeten tonen, zoals de ene kandidaat die weigerde de zet te geven. ‘Door te begrijpen hoe anderen invloed op ons uitoefenen, kunnen we sterker zijn. En “nee” zeggen. Dan kunnen we terugduwen,’ aldus Brown.

Verschillende auteurs zouden dit als een – wellicht extreem – voorbeeld zien van hoe de oplossing voor problemen tegenwoordig vaak bij het individu wordt gezocht. Zoals wetenschapsfilosoof Trudy Dehue schrijft in Beter Mensen: ‘De afgelopen kwarteeuw vestigde zich sterker dan ooit de moraal dat we het lot in eigen hand hebben in plaats van dat dit ons overkomt.’ En recent schrijft psycholoog Ina Smittenberg in Organitopia: ‘Zoals in het algemeen in de maatschappij, bestaat ook binnen organisaties de neiging om alles wat er gebeurt terug te brengen tot individueel handelen. Wat wil je zelf? Wat zegt dit over jou? Wat denk je eraan te doen?’

Meest gênante moment

Het individu werd daarom afgerekend in The Push: ondernemer Chris Kingston werd de held toen hij weigerde de laatste zet te geven, terwijl de andere drie kandidaten (met naam en toenaam genoemd) meer karakter moesten kweken. Vragen over het experiment en de programmamakers bleven onbeantwoord, zoals: wat heeft het voor zin om experimenten uit te voeren waarin het zieke scenario van een wetenschapper of illusionist wordt nagespeeld? Wat is het effect van zo’n experiment op een individu, gegeven dat zijn of haar angst, gehoorzaamheid aan een crimineel en moord ook nog eens wereldwijd wordt uitgezonden? (Ondernemer Kingston noemt ‘mezelf in uiterste angst/stress zien op nationale televisie’ zijn ‘meest gênante moment’ – en dat was dus de held van de show).

Natuurlijk stelt presentator Brown zichzelf niet de vraag wat het effect is van het uitzenden van The Push op de kandidaten. Voor de programmamaker was het belangrijk dat de kandidaten – opnieuw – niet terugduwden toen ze toestemming gaven voor het uitzenden van hun moord.

Daar had hij ze dan ook nauwkeurig op geselecteerd.

Dit artikel werd eerder gepubliceerd in Managementboek Magazine.